බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ ශ්‍රී ලංකාවට වැඩම කිරීම මෙරට පැවති බුදු දහමට ඉතා විශාල බලපෑමක් ඇති කළ ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයක්. උන්වහන්සේගේ පැමිණීම බුදු දහමට බලපෑ ආකාරය විග්‍රහ කර මෙසේ සාරාංශ ගතකර ගත හැකිය.
බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ පැමිණීමේ බලපෑම
බුද්ධඝෝෂ හිමියන් ක්‍රි. ව. 5 වැනි සියවසේ පමණ මහානාම රජුගේ කාලයේදී ලක්දිවට වැඩම කළ බව විශ්වාස කෙරේ. උන්වහන්සේගේ පැමිණීමේ ප්‍රධානතම දායකත්වය වූයේ ත්‍රිපිටකයට අදාළ හෙළ අටුවා (සිංහල භාෂාවෙන් තිබූ විවරණ ග්‍රන්ථ) පාලි භාෂාවට පරිවර්තනය කිරීමයි.
1. ථේරවාද සම්ප්‍රදාය සුරක්ෂිත කිරීම
හෙළ අටුවා පාලියට නැගීම: මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ විසින් ලක්දිවට ගෙන ආ ත්‍රිපිටකයේ අර්ථ විවරණය කළ හෙළ අටුවා වසර 700 ක පමණ කාලයක් පුරා පැවතී තිබුණි. බුද්ධඝෝෂ හිමියන් එම අටුවා පාලි භාෂාවට පරිවර්තනය කිරීමෙන් ඒවා ස්ථිරසාර සහ විශ්වීය බවට පත් කළා. එමඟින් එම ථේරවාද ඉගැන්වීම් මියන්මාරය (බුරුමය), තායිලන්තය වැනි අනෙකුත් ථේරවාදී රටවල් වෙතද ව්‍යාප්ත වීමට මඟ පෑදීය.
මහා විහාරයේ මතය තහවුරු කිරීම: උන්වහන්සේගේ කටයුතු ප්‍රධාන වශයෙන් සිදු කළේ අනුරාධපුරයේ මහා විහාරයේ ය. උන්වහන්සේගේ පරිවර්තන සහ විවරණ මඟින්, මහා විහාරයේ සම්ප්‍රදායික ථේරවාදී ඉගැන්වීම් වල විශ්වාසනීයත්වය සහ නිවැරදි බව තහවුරු විය.
2. විශුද්ධි මාර්ගය රචනා කිරීම
විශුද්ධි මාර්ගය (Path of Purification): බුද්ධඝෝෂ හිමියන් විසින් රචනා කරන ලද විශිෂ්ටතම ග්‍රන්ථය වන විශුද්ධි මාර්ගය (විසුද්ධිමග්ග) ත්‍රිපිටකයේ එන සමස්ත ථේරවාදී බුදු දහම, විශේෂයෙන්ම සමාධිය සහ ප්‍රඥාව පිළිබඳ ගැඹුරු විග්‍රහයක් සපයයි.
මෙය අදටත් ථේරවාද බුදු දහමේ විදර්ශනා මාර්ගය පිළිබඳ මූලික සහ අතිශය වැදගත් අත්පොතක් ලෙස සැලකේ.
3. පාලි භාෂාවේ පුනර්ජීවනය
සිංහල අටුවා පාලියට පරිවර්තනය කිරීම නිසා, පාලි භාෂාව ත්‍රිපිටකයේ සහ එහි විවරණවල නිල භාෂාව ලෙස තවදුරටත් ස්ථාපිත විය. මෙය ත්‍රිපිටකය පිළිබඳ ශාස්ත්‍රීය අධ්‍යයනයට සහ ධර්ම දූත කටයුතුවලට ඉතා වැදගත් විය.
එසේ උවද, වර්තමානයේ බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ පරිවර්තන හේතුවෙන් සැබෑ බුද්ධ දර්ශනය යටපත් වූ බවට එල්ල වන විවේචනය (චෝදනාව) යනු නූතන ශාස්ත්‍රීය විවාදවල සහ සම්ප්‍රදායික මතවාදවල නිරන්තරයෙන් කතාබහට ලක්වන ඉතා වැදගත් මාතෘකාවකි. මෙම එල්ලවන විවේචනය විග්‍රහ කරගත හැකි ආකාර කිහිපයකි.
1. හෙළ අටුවා සම්පූර්ණයෙන්ම නැති වීම (Loss of Original Sinhala Commentaries)
චෝදනාව: බුද්ධඝෝෂ හිමියන් විසින් සිංහල අටුවා පාලියට පරිවර්තනය කිරීමෙන් පසු සිංහල මුල් පිටපත් ක්‍රමයෙන් ව්‍යවහාරයෙන් ඉවත්වී නැති වී ගියේය. ඇතැම් පසුකාලීන ග්‍රන්ථවල (උදා: 15 වන සියවසේ බුරුම ග්‍රන්ථයක් වන (බුද්ධඝෝසුප්පත්ති) උන්වහන්සේ මුල් පිටපත් විනාශ කළ බවට හෝ පුළුස්සා දැමූ බවට පවා සඳහන් වුවද, බොහෝ විද්වතුන් මෙය ඓතිහාසික වශයෙන් සත්‍ය නොවන බවත්, එය උන්වහන්සේගේ කෘතියේ වැදගත්කම ඔප් නැංවීම සඳහා පසුකාලීනව එක් වූ ජනප්‍රවාදයක් බවත් පෙන්වා දෙයි.
පාලි අටුවා සම්පාදනය කිරීමෙන් පසු, වසර 700 ක් පමණ පැරණි, මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ විසින් ගෙන එන ලද බුද්ධ වචනයට සිංහල භාෂාවෙන් ලියැවුණු මුල් විවරණ (හෙළ අටුවා) භාවිතයෙන් ඉවත් වීම නිසා සම්පූර්ණයෙන්ම නැති වී ගියේය. ඇතැම් ජනප්‍රවාදවලට අනුව, උන්වහන්සේම එම පොත්පත් ගොඩ ගසා පුළුස්සා දැමූ බවටද චෝදනා එල්ල වේ.
විවේචනයේ හරය: හෙළ අටුවා යනු ලංකාවේ භික්ෂූන් විසින් පරම්පරා ගණනාවක් මුඛ පරම්පරාවෙන් රැගෙන ආ දැනුමයි. මෙම අටුවාවල දේශීය සංස්කෘතික සන්දර්භය (Local Context) තුළ බුද්ධ දර්ශනය අර්ථකථනය කර තිබුණි. එය නැතිවීම නිසා ලාංකේය බෞද්ධ විචාර සම්ප්‍රදායේ ප්‍රභවය ඇහිරී ගිය බවත්, ඒ වෙනුවට ඉන්දියානු පාලි සම්ප්‍රදායක් පමණක් ඉතිරි වූ බවත් ඇතැම් විචාරකයෝ තර්ක කරති.
විග්‍රහය: මුල් හෙළ අටුවා නැති වීම නිසා, එම අටුවාවල තිබූ යම් කිසි ලාංකේය සංස්කෘතියට ආවේණික වූ හෝ ප්‍රාදේශීය වශයෙන් වර්ධනය වූ අර්ථකථන හා කරුණු, පාලි පරිවර්තනයට ඇතුළත් නොවී යන්නට ඇතැයි මතයක් පවතී. එමඟින් පාලි අටුවාවල ඇත්තේ මහා විහාරයේ දැඩි සම්ප්‍රදායික මතය පමණක් බවට විවේචනයක් එල්ල වේ.
2. මහා විහාරයේ මතය තහවුරු කිරීම (Mahavihara Orthodoxy)
චෝදනාව: බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ ප්‍රධාන අරමුණ වූයේ එකල ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රබලව පැවති මහා විහාරයේ ථේරවාදී මතය ශාස්ත්‍රීය වශයෙන් තහවුරු කිරීමයි. එම නිසා, උන්වහන්සේගේ පරිවර්තන සහ විශුද්ධි මාර්ගය වැනි කෘති තුළින් ත්‍රිපිටකයට විවරණ ලබාදීමේදී මහා විහාරයේ දෘෂ්ටියට පටහැනි වූ වෙනත් නිකායන්ගේ (උදා: අභයගිරි විහාරයේ) මතයන් හෝ අර්ථකථන ප්‍රතික්ෂේප වීමට හෝ යටපත් වීමට ඉඩ තිබේ.
විග්‍රහය: ඇතැම් විචාරකයන් පෙන්වා දෙන්නේ බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ කෘති නිසා ථේරවාද සම්ප්‍රදාය තුළ ඒකීය මතයක් (Orthodoxy) තහවුරු වූ බවත්, එය පසුකාලීනව දකුණු හා අග්නිදිග ආසියාතික ථේරවාදයට මඟ පෑදූ බවත්ය. කෙසේ වුවද, මෙම ක්‍රියාවලියේදී විවිධ අර්ථකථන යටපත් වූවා යැයි චෝදනා එල්ල වේ.
3. යෝගාචාර හෝ බ්‍රාහ්මණ දර්ශනවල බලපෑම (Influence of Other Philosophies)
චෝදනාව: ඇතැම් නූතන විද්වතුන් තරක කරන්නේ බුද්ධඝෝෂ හිමියන් ඉන්දියාවෙන් පැමිණි විද්වතෙකු බැවින්, උන්වහන්සේගේ අර්ථකථනවලට යම්තාක් දුරකට මහායාන යෝගාචාර හෝ බ්‍රාහ්මණ දර්ශනයට අයත් සංකල්ප සූක්ෂම ලෙස මුසු වීමට ඉඩ ඇති බවයි.
විග්‍රහය: නිදසුන් ලෙස, විශුද්ධි මාර්ගය තුළ සමාධිය පිළිබඳව විස්තර කිරීමේදී සූත්‍ර පිටකයේ දක්වා නැති "උපචාර සමාධි," "අප්පනා සමාධි" වැනි නව පද හඳුන්වා දීම විවේචනයට ලක් වේ. එසේම, අනිච්ච (අනත්‍ථ) වැනි මූලික සංකල්ප පිළිබඳ අර්ථකථන මුල් බුද්ධ දේශනා වලට වඩා වෙනස් වූ බවටද ඇතැම් විද්වත්හු තර්ක කරති.
අභිධර්මයේ බලපෑම: ත්‍රිපිටකයෙහි සරලව දක්වා ඇති යම් කරුණක්, විශුද්ධි මාර්ගය තුළ අභිධර්මයේ ශාස්ත්‍රීය රාමුවට අනුව දැඩි ලෙස සංවිධානය කිරීම නිසා ඇතැම් විට මුල් දහමේ ප්‍රායෝගික පැතිකඩ යටපත් වී, දෘෂ්ටිමය පැතිකඩ ප්‍රමුඛ වීම.
කෙසේ වෙතත්, මෙම චෝදනාවෙන් ඇඟවෙන්නේ:
- පාලි පරිවර්තනවලට ඇතුළත් නොවූ හෙළ අටුවාවල තිබූ විශේෂිත කරුණු සහ ලාංකේය සම්ප්‍රදායේ අර්ථකථන අපට සදහටම අහිමි වීම.
- බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ කාර්යය මගින්, ථේරවාද සම්ප්‍රදාය තුළ මහා විහාරයේ මතය පමණක් ප්‍රමුඛ වී, විවිධ අර්ථකථන යටපත් වීම.
සැබෑ බුද්ධ දර්ශනය යටපත් වූවාද නැද්ද යන්න පිළිබඳ විවාදය තවමත් අවසන් වී නැත. බොහෝ සම්ප්‍රදායික බෞද්ධයන් විශ්වාස කරන්නේ බුද්ධඝෝෂ හිමියන් විශුද්ධ ථේරවාද මතය රැක දුන් බවයි.
4. නිවනේ අර්ථ නිරූපණය විකෘති වීම (Distortion of the Nibbana Concept)
චෝදනාව: සමහර විචාරකයින් පෙන්වා දෙන්නේ බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ අර්ථකථන නිසා අනිච්ච (නිරතුරුව වෙනස්වන ස්වභාවය) සහ අනත්ත (අනාත්ම) යන සංකල්පවල මුල් අර්ථය යටපත් වී, දහම වඩාත් ආත්මවාදී (Essentialist) ස්වරූපයක් ගත් බවයි.
**********************************************
බුද්ධඝෝසුප්පත්ති (Buddhaghosuppatti) යනු බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ චරිතාපදානය පිළිබඳ සාකච්ඡා කිරීමේදී නිතරම කතාබහට ලක්වන, එහෙත් විවාදාත්මක බුරුම සාහිත්‍ය ග්‍රන්ථයකි.
බුද්ධඝෝසුප්පත්ති ග්‍රන්ථය පිළිබඳ විග්‍රහයක්
බුද්ධඝෝසුප්පත්ති යනු වචනාර්ථයෙන්ම 'බුද්ධඝෝෂගේ උපත' යන අර්ථය දෙන ග්‍රන්ථයකි.
1. ග්‍රන්ථයේ ස්වභාවය සහ සම්භවය
අංගය | විස්තරය |
රචනා කාලය | ක්‍රි. ව. 15 වැනි සියවස (බුද්ධඝෝෂ හිමියන් ලංකාවට පැමිණ ශතවර්ෂ 10කට පමණ පසු). |
රචකයා | බුරුම භික්ෂුවක් වන මහා මංගල හිමියන් විසින් රචනා කර ඇති බවට විශ්වාස කෙරේ. |
භාෂාව | පාලි භාෂාවෙන් රචනා වී ඇත. |
අන්තර්ගතය | බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ ජීවිතය, පැවිදි වීම, ලංකාවට පැමිණීම සහ ත්‍රිපිටක අටුවා සම්පාදනය කිරීම පිළිබඳ ජනප්‍රවාදගත කතා ඇතුළත් වේ. |
2. ග්‍රන්ථයේ ඇති විවාදාත්මක කරුණු
බුද්ධඝෝසුප්පත්ති ග්‍රන්ථය, ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධාන වංශකථාවක් වන මහාවංසයේ බුද්ධඝෝෂ හිමි පිළිබඳ විස්තරයට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් සහ ඇතැම් විට ඓතිහාසික වශයෙන් ගැටලු සහගත තොරතුරු ඉදිරිපත් කරයි. විශේෂයෙන්ම, ඔබ කලින් සඳහන් කළ විවේචනයට මුල් වූ කරුණු එහි අඩංගුය:
අ. මුල් අටුවා විනාශ කිරීමේ චෝදනාව (The Allegation of Burning)
බුද්ධඝෝෂ හිමියන් පාලි අටුවා සම්පාදනය කිරීමෙන් පසු හෙළ අටුවා පොත්පත් ගොඩගසා පුළුස්සා දැමූ බවට මෙම ග්‍රන්ථයේ සටහන් වී ඇත.
විද්වත් මතය: බොහෝ විද්වතුන් සහ ථේරවාදී සම්ප්‍රදායයන් මෙම කතාව ඓතිහාසික කරුණක් ලෙස පිළිගන්නේ නැත. එයට හේතුව 15 වැනි සියවසේ ලියැවුණු මෙම කතාව, ඊට බොහෝ කලින් ලියැවුණු මහාවංසය හෝ වෙනත් විශ්වාසදායී මූලාශ්‍රවලින් සනාථ නොවීමයි. මෙම කතාව රචනා වූයේ බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ ශාස්ත්‍රීය ශ්‍රේෂ්ඨත්වය සහ කාර්යයේ සම්පූර්ණත්වය ඉස්මතු කිරීමට බවට විශ්වාස කෙරේ. එනම්, "මා විසින් කළ පරිවර්තන කොතරම් පරිපූර්ණද යත්, මුල් පිටපත් තවදුරටත් අවශ්‍ය නොවේ" යන අදහස ඉස්මතු කිරීමයි.
ආ. චරිතාපදානයේ අප්‍රධාන තොරතුරු
ග්‍රන්ථය මඟින් බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ උපත, වේද ශාස්ත්‍ර හැදෑරීම සහ පැවිදි වීමට පෙර උන්වහන්සේගේ විශිෂ්ටත්වය අතිශයෝක්තියෙන් යුතුව විස්තර කරයි. මෙම විස්තර, ඇතැම් විද්වතුන් විසින් ප්‍රබන්ධ හෝ ජනප්‍රවාද ලෙස සලකනු ලබයි.
3. බුද්ධඝෝසුප්පත්ති ග්‍රන්ථයේ වැදගත්කම
ඓතිහාසික වශයෙන් එහි නිරවද්‍යතාව පිළිබඳ ගැටලු තිබුණද, බුද්ධඝෝසුප්පත්ති ග්‍රන්ථය වැදගත් වන්නේ:
බුරුමයේ කීර්තිය: බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ කාර්යය හේතුවෙන් ථේරවාදය බුරුමයට ව්‍යාප්ත වීමේ ක්‍රියාවලිය තුළ උන්වහන්සේට හිමි වූ ගෞරවය හා වැදගත්කම එයින් මනාව පිළිබිඹු වේ.
සම්ප්‍රදායික විශ්වාස: ථේරවාදයේ ඇතැම් කොටස් (විශේෂයෙන් අග්නිදිග ආසියාවේ) බුද්ධඝෝෂ හිමියන් පිළිබඳ ගොඩනගාගෙන සිටි පරමාදර්ශී චිත්‍රය මෙයින් පැහැදිලි වේ.
විවාද සඳහා මුල් වීම: මුල් අටුවා නැතිවීමට බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ සෘජු සම්බන්ධයක් තිබුණාද නැද්ද යන්න පිළිබඳව නූතන ශාස්ත්‍රීය විවාද ආරම්භ කිරීමට මෙම ග්‍රන්ථය මූලාශ්‍රය විය.
සාරාංශයක් ලෙස, බුද්ධඝෝසුප්පත්ති යනු ඓතිහාසික සත්‍යයට වඩා බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ චරිතය වටා ගෙතුණු ආගමික ජනප්‍රවාද රැසක් ඇතුළත් පසුකාලීන කෘතියක් ලෙස සැලකේ.
******************************************************
බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ චරිතාපදානය පිළිබඳව තොරතුරු සපයන ප්‍රධානතම මූලාශ්‍ර දෙක වන මහාවංසය (ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාථමික ඓතිහාසික මූලාශ්‍රය) සහ බුද්ධඝෝසුප්පත්ති (පසුකාලීන බුරුම සාහිත්‍යය) සංසන්දනය කිරීමෙන්, ඓතිහාසික කරුණු සහ ජනප්‍රවාද අතර වෙනස වටහා ගත හැකියි.
බුද්ධඝෝෂ හිමි: මහාවංසය සහ බුද්ධඝෝසුප්පත්ති සංසන්දනය
මෙම ග්‍රන්ථ දෙකෙහි බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ චරිතය සහ කාර්යභාරය ඉදිරිපත් කර ඇති ආකාරය පහත වගුවෙන් දැක්වේ.
අංගය | මහාවංසය (ක්‍රි. ව. 6 වන සියවස) | බුද්ධඝෝසුප්පත්ති (ක්‍රි. ව. 15 වන සියවස) |
ග්‍රන්ථයේ ස්වභාවය | ශ්‍රී ලංකාවේ ඓතිහාසික වංශකථාව (ප්‍රාථමික මූලාශ්‍රය ලෙස පිළිගැනේ). | චරිතාපදාන කතා (පසුකාලීන, ජනප්‍රවාද මිශ්‍ර කෘතියක් ලෙස සැලකේ). |
උපන් ස්ථානය | ඉන්දියාවේ, බෝධි මණ්ඩපය (බුද්ධගයාව) අසල බ්‍රාහ්මණ ගමක. | ඝෝෂ නම් ගමක උපන් බවට හා පසුව දිව්‍ය පුත්‍රයෙක් ලෙසින් පැමිණි බවට ආශ්චර්යමත් කතා අඩංගුය. |
පැවිදි වීමට පෙර | තීසු වේදයන්හි (ත්‍රිවේද) දක්ෂ බ්‍රාහ්මණ තරුණයෙකි. තර්ක විතර්කවලට දක්ෂයෙක් විය. | විෂ්ණු දෙවියන්ගේ ප්‍රතිමාව මත හිඳගෙන සිටිමින් ප්‍රශ්න ඇසීම වැනි අතිශයෝක්තියෙන් යුත් විස්තර අඩංගුය. |
පැවිදි වීම | රේවත නම් ආචාර්ය හිමිනමකගේ උපදෙස් මත පැවිදි විය. ඝෝෂා කරන ස්වරයක් (ඝෝෂ) තිබූ බැවින් බුද්ධඝෝෂ නම ලැබිණි. | රේවත හිමියන් විසින් තර්ක විතර්කවලින් පරදවා පැවිදි කළ බවත්, එම තෙරණුවන්ගේ අණ පරිදි ලංකාවට පැමිණි බවත් සඳහන්ය. |
ලංකා ගමනයේ අරමුණ | හෙළ අටුවා පාලියට පරිවර්තනය කර, එමඟින් බුද්ධ දේශනා ලෝකයට හිතකර වන පරිදි පවත්වාගෙන යාම. | එම අරමුණම සඳහන් වන අතර, පසුව මුල් පිටපත් පුළුස්සා දැමීම පිළිබඳ විවාදාත්මක කතාව ඇතුළත්ය. |
විශුද්ධි මාර්ගය | හෙළ අටුවා පරිවර්තනයට පෙර තම හැකියාව පෙන්වීම සඳහා විශුද්ධි මාර්ගය රචනා කළ බවත්, එහි දක්ෂතාවය නිසා මහා විහාරයේ අවසරය ලැබුණු බවත් සඳහන් වේ. | මෙම කරුණ ප්‍රධාන වශයෙන් පිළිගන්නා අතර, එය බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ විචාරකත්වයේ උසස් බව තහවුරු කරයි. |
මුල් පිටපත්වල ඉරණම | පාලියට පරිවර්තනය කිරීමෙන් පසු මුල් සිංහල අටුවා භාවිතයෙන් ඉවත්වූ බවට ඉඟි කරයි. | පරිවර්තනයෙන් පසු හෙළ අටුවා ගොඩ ගසා පුළුස්සා දැමූ බවට චෝදනාවක් ඇතුළත්ය. |
සංසන්දනයේ වැදගත් නිගමනය
මහාවංසයේ විශ්වාසනීයත්වය: මහාවංසයේ දැක්වෙන තොරතුරු සාපේක්ෂව පැරණියි (බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ කාලයට ආසන්නව රචිතයි). එම තොරතුරු මඟින් උන්වහන්සේගේ ශාස්ත්‍රීය කුසලතාව සහ ථේරවාද දහමේ ව්‍යාප්තිය සඳහා තිබූ දැවැන්ත අවශ්‍යතාව තහවුරු කරයි.
බුද්ධඝෝසුප්පත්ති: ජනප්‍රවාදයේ බලපෑම: බුද්ධඝෝසුප්පත්ති ග්‍රන්ථය වසර 1000 කට පමණ පසුව රචනා වූ බැවින්, එයට ආශ්චර්යමත් කතා සහ අතිශයෝක්ති එකතු වී ඇත. මුල් අටුවා "පුළුස්සා දැමූ" බවට වූ කතාවේ ප්‍රධාන අරමුණ වූයේ බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ගේ පාලි කෘතිවල පරිපූර්ණත්වය සහ ශ්‍රේෂ්ඨත්වය අවධාරණය කිරීමයි.
පොදු එකඟතාවය: ග්‍රන්ථ දෙකෙහිම පොදුවේ පිළිගන්නේ බුද්ධඝෝෂ හිමියන් ඉන්දියාවේ සිට ලංකාවට පැමිණි විශිෂ්ට විද්වතෙකු බවත්, උන්වහන්සේගේ ප්‍රධාන කාර්යය වූයේ හෙළ අටුවා පාලියට පරිවර්තනය කිරීම බවත්ය.
ඒ අනුව, බුද්ධඝෝෂ හිමියන් පිළිබඳ ඓතිහාසික වශයෙන් විශ්වාසදායක තොරතුරු අපට ලැබෙන්නේ මහාවංසයෙන් වන අතර, බුද්ධඝෝසුප්පත්ති මඟින් උන්වහන්සේ පිළිබඳ පසුකාලීනව නිර්මාණය වූ ආගමික විශ්වාස සහ ජනප්‍රවාද නිරූපණය කරයි.
මෑත කාලීන යතිවරයෙකුගේ මේ පිලිබද මතය.
